TŁUSZCZE
Tłuszcze pełnią w organizmie wiele cennych funkcji, jednak nadmierne ich spożywanie może prowadzić do nadwagi i otyłości, zaburzeń metabolicznych a także chorób dietozależnych np. dyslipidemii, nadciśnienia tętniczego, cukrzycy typu 2 czy insulinooporności. Ilość i rodzaj spożywanych tłuszczów ma ogromne znaczenie w profilaktyce oraz leczeniu chorób układu krążenia.
Nasycone kwasy tłuszczowe (SFA) występują przede wszystkim w produktach pochodzenia zwierzęcego np. masło, śmietana, smalec, sery, jajka, mięso, podroby. Tłuszcze roślinne bogate w SFA to olej kokosowy oraz palmowy. Zbyt duża ilość nasyconych kwasów tłuszczowych w diecie zwiększa ryzyko pojawienia się chorób układu krążenia a także chorób nowotworowych. Zaleca się ich ograniczenie do minimum na rzecz nienasyconych kwasów tłuszczowych, a w szczególności na kwasy omega 3 i 6, których rola polega na obniżaniu ilości trójglicerydów, mają zdolności przeciwzakrzepowe, przeciwnowotworowe oraz pieciwmiażdżycowe. Jednak aby zachować prozdrowotne działanie wymienionych wyżej kwasów ogromne znaczenie ma ich właściwa proporcja, która powinna wynosić: kwasy omgea-6 w stosunku do omega-3, 4-5:1. Z badań wynika, że często występuję zbyt duże spożycie produktów bogatych w kwasy omega-6 co niekorzystnie wpływa na zdrowie. Głównym źródłem kwasów omega-6 są: olej słonecznikowy, wiesiołkowy, kukurydziany, z pestek winogron, sezamowy, a także ziarna słonecznika, sezamu i orzechy włoskie. Z kolei wysoką zawartością kwasów omega-3 charakteryzuje się olej lniany, rzepakowy, a także tłuste ryby morskie np. łosoś, makrela, tuńczyk. Należy zwrócić szczególną uwagę aby oleje roślinne spożywać na surowo, nie poddawać ich działaniom wysokiej temperatury, ponieważ ma to niekorzystny wpływ na ich właściwości odżywcze.
❌ Ponadto należy unikać produktów bogatych w izomery trans kwasów tłuszczowych (TFA) których źródłem są: twarde margaryny, żywność typu fast food, tłuszcze smażalnicze, słone przekąski, produkty instant (zupy w proszku, sosy), słodycze, wyroby cukiernicze i ciastkarskie, np. ciastka, rogaliki, herbatniki, biszkopty, wafelki, pierniki. TFA występują również w produktach naturalnego pochodzenia, np. w mięsie i w mleku, jednak przy spożywaniu ich w odpowiednich ilościach nie mają negatywnego wpływu na zdrowie.
ZALECENIA DIETETYCZNE PRZY ZABURZENIACH GOSPODARKI LIPIDOWEJ
Żywienie w dyslipidemiach powinno być zgodne z zasadami zdrowego żywienia opartymi o Piramidę Zdrowego Żywienia i Aktywności Fizycznej. Dieta powinna być urozmaicona, posiłki należy spożywać regularnie co około 3-4 godziny i zjadać 4-5 posiłków w ciągu dnia. Zalecana obróbka termiczna potraw to gotowanie na parze, w wodzie, duszenie i pieczenie bez dodatku tłuszczu oraz grillowanie.
Warzywa i owoce, będące dobrym źródłem witamin, składników mineralnych, flawonoidów, karotenoidów, a także błonnika pokarmowego powinny stanowić podstawę żywienia człowieka. Istotne są także ich proporcje, zaleca się spożywanie warzyw w ilości 3/4 a owoce 1/4. Szczególnie wskazane są warzywa i owoce charakteryzujące się wysoką zawartością witaminy C i β-karotenu, najcenniejszymi z nich są borówki, czarne porzeczki, grejpfruty, pomarańcze, marchew, dynia, cukinia, pomidory, brokuły, sałata, szpinak oraz jarmuż. Pozytywne działanie mają także cebula i czosnek, ponieważ są bogate w składniki wpływające na obniżenie ciśnienia krwi, cholesterolu, a także działają przeciwkrzepliwie. Pozostałymi produktami wartymi uwagi w zaburzeniach lipidowych są buraki pomocne w krążeniu krwi, jabłka wpływające na zmniejszenie oksydacji lipoprotein LDL, a także winogrona czerwone bogate w resweratrol charakteryzujący się silnym działaniem antyoksydacyjnym. Zalecane produkty będące źródłem białka to indyk, kurczak bez skóry, cielęcina, mięso czerwone w niewielkich ilościach, ryby, owoce morza, królik, niskotłuszczowe produkty mleczne oraz suche nasiona roślin strączkowych.
Istotna jest także odpowiednia podaż błonnika pokarmowego, ponieważ jego odpowiednia ilość w diecie znacznie obniża ryzyko wystąpienia choroby wieńcowej, udaru, nadciśnienia, cukrzycy, otyłości, a także wybranych chorób układu pokarmowego. Błonnik, szczególnie rozpuszczalny w wodzie, obniża poziom cholesterolu we krwi, poprzez wiązanie w jelicie cienkim kwasów żółciowych obfitujących w cholesterol i wydalanie ich z organizmu. Rekomenduje się spożycie błonnika wraz z dietą powyżej 25 g/dobę. Zalecanymi źródłami błonnika są suche nasiona roślin strączkowych, płatki owsiane, otręby pszenne, pieczywo razowe, ryż brązowy, makaron pełnoziarnisty, owoce i warzywa.
Należy pamiętać także o ograniczeniu soli, jej maksymalne spożycie powinno wynosić 5 g/ dobę. Zaleca się dodawanie do potraw różnego rodzaju ziół, które wzbogacą ich smak oraz nadadzą aromat.
Powinno się wypijać 1,5-2 litry płynów na dobę, preferowana jest woda mineralna niegazowana, zielona herbata obniżająca ciśnienie, a także mająca silne działanie antyoksydacyjne oraz czarna herbata, będąca dobrym źródłem kwercytyny działająca przeciwzakrzepowo. Spożycie alkoholu przyczynia się do zwiększania stężenia trójglicerydów, dlatego osobom z zaburzeniami TG zaleca się całkowite jego wykluczenie. Pozostałe osoby powinny ograniczyć picie alkoholu, a dopuszczalna, maksymalna ilość to 10 g alkoholu na dzień.
DIETA ŚRÓDZIEMNOMORSKA
Zalecaną dietą w zaburzeniach lipidowych jest dieta śródziemnomorska, która cechuje się dużym spożyciem oliwy z oliwek, warzyw i owoców, orzechów, nasion roślin strączkowych, produktów zbożowych, umiarkowaną konsumpcją ryb i drobiu oraz niskim spożyciem produktów mlecznych, czerwonego mięsa i tłuszczy zwierzęcych. Zaleca się w umiarkowanych ilościach spożywanie wina, tylko do posiłków. Istotnymi składnikami w diecie śródziemnomorskiej są czosnek, cebula i zioła. Omawiana dieta charakteryzuje się bardzo niskim udziałem niekorzystnych dla zdrowia substancji takimi jak nasycone kwasy tłuszczowe czy izomery trans kwasów tłuszczowych, natomiast jest bogata w nienasycone kwasy tłuszczowe, witaminy, składniki mineralne i mikroelementy.
Zachęcamy do przeczytania pierwszej części artykułu na temat dietoterapii i dietoprofilaktykii w zaburzeniach lipidowych klikając tutaj 👇👇https://www.dietetykjastrzebie.pl/post/podwyzszony-cholesterol-dyslipidemie
BIBLIOGRAFIA:
1. Jarosz M.: Normy żywienia dla populacji Polski. PZWL 2017, 56-67, 102-105.
2. Dasiewicz K., Chmiel M.: Charakterystyka tłuszczów zwierzęcych i aspekty zdrowotne związane z ich spożywaniem. Postępy Techniki Przetwórstwa Spożywczego 2016, 1, 100-104.
3. Szponar L., Mojska H., Ołtarzewski M. G.: Tłuszcze, W: Jarosz M., Bułhak-Jachymczyk B. (red.), Normy żywienia człowieka podstawy prewencji otyłości
i chorób niezakaźnych. PZWL Warszawa 2019, 91-129.
4. Gackowska M.: Rola nienasyconych i nasyconych kwasów tłuszczowych w organizmie. Food Forum 2018, 2, 24, 112-114.
5. Mach F., Baigent C., Catapano A. L. i wsp. : Wytyczne ESC/EAS dotyczące postępowania w dyslipidemiach: jak dzięki leczeniu zaburzeń lipidowych obniżyć ryzyko sercowo-naczyniowe (2019). Zeszyty Edukacyjne. Kardiologia Polska 2020, 1-36.
6. Wroniak M., Maszewska M.: Oliwa z oliwek w diecie śródziemnomorskiej. Żywność. Nauka. Technologia. Jakość 2011, 5, 78, 26-36.
7. Ciborowska H., Rudnicka A.: Dietetyka. Żywienie zdrowego i chorego człowieka. Wydawnictwo Lekarskie PZWL Warszawa 2014, 49-53, 66, 74-76, 118, 279-288.